2016

« Υγρές παραστάσεις » : πρόσκληση στο ναυάγιο των αισθήσεων

Μέχρι τις 21 Μαΐου, η γκαλερί Test du Bailler της Βιέννης, φιλοξενεί τα συναρπαστικά έργα της εικαστικού κρητικής καταγωγής, Ελένης Παττακού. Ο τίτλος «Υγρές παραστάσεις» χαρακτηρίζει αυτή την σειρά έργων επιμελώς στημένα σε μία χρωματική εγκατάσταση γεμάτη νόημα που το κοινό καλείται να αποκαλύψει. Ψάρια, φράγματα, πρόσφυγες είναι τα τρία στοιχεία αυτής της έκθεσης, όπου παντού επικρατεί το νερό και κυρίως εκείνο της θάλασσας που μας αφήνει να ανακαλύψουμε εικόνες απροσδόκητες και συγχρόνως συνταρακτικές, δυνατές. Αν η Ελένη διαλέγει θέματα σχεδόν κλασσικά η ακαδημαϊκά, όπως εκείνα των ψαριών που θυμίζουν τα ανάγλυφα της ελληνορωμαϊκής τέχνης, ο τρόπος που έχουν δουλευτεί είναι απολύτως διαφορετικός. Επηρεασμένη σίγουρα από την διπλή της κουλτούρα και σημαδεμένη από την εμπειρία της θάλασσας που δεν είναι πάντα σπλαχνική, η ζωγράφος αποκρυπτογραφεί με βλέμμα οξύ, τοπία προσωπικά. Οι βάρκες που τραμπαλίζονται στη μέση μιάς θάλασσας χωρίς ορίζοντα, πιθανώς και να μας φανούν ρεαλιστικές όπως εκείνο το ποταμόπλοιο, μέχρι που να σταθούμε στις λεπτομέρειες που περνούν από το σώμα, στην ψυχή, από την επιφάνεια του έργου, στό βάθος ενός τοπίου εσωτερικού. Βλέπουμε λοιπόν οτι οι αντανακλάσεις δεν αντιστοιχούν στην οπτική αλήθεια αλλά μας στέλνουν σε εκείνην ενός άλλου χρόνου, μιας απειλής ή ενός ονείρου που η καλλιτέχνης ενσταλλάσει με αβρότητα οργανώνοντας με τον δικό της τρόπο τις γραμμές και τις μορφές των ασυνήθιστων έργων της. Δυνατά και αληθινά, μοναδικά και στρατευμένα έργα, έτσι όπως παρουσιάζει με χιούμορ τους τίτλους των έργων «Ρέγγες». Η Ελένη Παττακού μας παρασύρει στο λίκνισμα μιάς ψυχής φορτισμένης με βαθιά μυστικά που ζητούν να μοιραστούν.

INSA - Εθνικό Ινστιτούτο Εφαρμοσμένων Επιστημών

Οί πίνακες της Ελένης έχουν την δύναμη της αλήθειας. Στέκουν μπροστά σας, δυνατοί με μιά μετωπική σύνταξη, με σκοτεινούς τόνους, και λειασμένα χρώματα δυναμωμένα με μαύρο. Είναι προκλητικοί όπως και το θέμα τους - η βιομηχανία της χημείας. Μα έχουν και κάποια στοιχεία παρμένα από τη χημεία - αυτό της απορρόφησης για παράδειγμα, αυτό το φαινόμενο που συμβαίνει όταν στερεά σώματα, κατακρατούν μόρια στην επιφάνειά τους... Σαν κι αυτά, οι πίνακες της Ελένης αιχμαλωτίζουν το βλέμμα μας, και το κρατούν στην επιφάνειά τους. Χρειάζεται μιά μακρά ενατένιση, γιά ν'αφεθούμε στην τρυφερότητα μιάς ροζ δεξαμενής, στην ποίηση μιάς σειράς φουγάρων, στην προοπτική μιάς σιδηρόδρομικής γραμμής, ή ενός ουρανού φωτεινότερου. Οι πίνακες της Ελένης μαρτυρούν τη μυθική δύναμη του παντοδύναμου ανθρώπου, αυτού που ανακάλυψε τη φωτιά, την τέχνη, την επιστήμη που μπορεί να τον σώσει όπως και ξάφνου να τον ξεπεράσει. Μαρί-Λουσί Γκροσιόρ - Βιλερμπάν/Γαλλία

La Spirale / Centre d'Art : Le Toboggan à Décines - 2007.

" Σχέδιο για ένα ταξίδι " και " Ποταμός " είναι δύο χαρακτικά της Ελένης Παττακού που είχαμε δείξει στην έκθεση Sudorient (Νοτιοανατολικά), σ'αυτόν τον χώρο, τον Ιούνιο του 2004. Μαζί μ'αυτά, μας είχε δείξει κι ένα μεγάλο βιομηχανικό τοπίο, το "Novi Sad". Σε κείνη την ευκαιρία, αναφέραμε το παραδοσιακό ταξίδι στην Ιταλία που τραβούσε συγγραφείς και καλλιτέχνες στην Αναγέννηση, και μετά, στο δεύτερο μισό του δέκατου ένατου αιώνα βλέπουμε ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιά τις χώρες του Νότου και της Ανατολής...
Είχαμε αναφέρει επίσης την προσωπικότητα του Ευγένιου Φρομαντέν, ζωγράφου και συγγραφέα, ενός από τους πιό σημαντικούς της ανατολίτικης σχολής. Που το πιό όμορφο ταξίδι του το έκανε όμως στις βόρειες χώρες. Στό έργο του "οι αλλοτινοί δάσκαλοι" μας καλεί να ανακαλύψουμε τους μεγάλους τεχνίτες της Φλάντρας και των Κάτω Χωρών.

Η Ελένη Παττακού έκανε και αυτή το ταξίδι της προς τον Βορρά. Μας έρχεται από μιά χώρα που ο ήλιος κυριαρχεί ανάμεσα σε νερό και ουρανό. Ελλάδα, χώρα των μύθων και των δοξασιών, όπου οι θνητοί μοιραζόνται με τους θεούς τους το φαί, και καμμιά φορά το κρεββάτι. Ακούμπησε το καβαλλέτο, την παλέτα και τα πινέλα, στην πρώτη πόλη τοu Βορρά, που συναντά κανείς ερχόμενος από τον Νότο. ( Λέμε όμως κιόλας για τη Λυών, οτι είναι η πρώτη πόλη του Νότου, όταν κατεβαίνεις από το Βορρά). Kοιτάζοντας την σειρά της "Η κοιλάδα της Χημείας", μπορούμε να πούμε ότι δεν έφτασε από την πιό όμορφη μεριά. Μα για έναν καλλιτέχνη, δεν υπάρχει ούτε κακή μεριά ούτε κακό θέμα.

Δεξαμενές και ντεπόζιτα, φουγάρα και τζιμινιέρες, σύννεφα και καπνοί, ουρανοί από φωτιά, κόκκινα να τρεμοπαίζουν ανάμεσα σε μαύρο πίσσας και σταχτί συνθέτουν δάντεια τοπία. Ένα σκηνικό από κουφάρια τσιμέντου, σκελετούς χάλυβα και ασπίδες θριάμβου, φόρου τιμής στο μαύρο χρυσό. Είναι αρχιτεκτονήματα με φουτουριστική μορφή, μοιάζουν με ερείπια που έχουν την οσμή του θανάτου, σύγχρονες νεκροπόλεις. Εκεί δουλεύουν γυναίκες και άντρες που είναι αθέατοι, έχουν όμως τη θέση τους μέσα στην "κοιλάδα της Χημείας". "Νέοι καθεδρικοί", γράφει ο Ζεράρ Σομαρά, "ωμός ρεαλισμός" μας λέει η Ελένη.

Μ'αυτόν τον ίδιο ρεαλισμό δουλεύει την όμορφη σειρά πορτραίτων που μας παρουσιάζει. Νάναι για αντιστάθμισμα της ανθρώπινης απουσίας που μόλις αναφέραμε ;
Σκηνοθέτης μιας ωμής πραγματικότητας φτιάχνει με τα ίδια στοιχεία των βιομηχανικών της τοπίων, χρησιμοποιώντας ζωηρές χρωματικές εντυπώσεις του φωτός. Με τον ίδιο οίστρο, με την ίδια ταχύτητα εκτέλεσης, με την ίδια σιγουριά της κίνησης, χωρίς αναστολές, μας αποκαλύπτει την ορμή και την χαρά της ζωγραφικής πράξης.

Και της χάραξης. Υπογράφει εδώ, οχτώ κομμάτια από το Ημερολόγιο Θυσιών. Μαύρο και αίμα από μελάνι. Θάνατος και πάθος. Μας θυμίζει την διαχρονικότητα των συμβόλων και των τελετών. Αυτή των θυσιών, από το αρνί του Πάσχα, μέχρι το πρόβατο του Αϊντ ελ Κεμπίρ. Είναι για την Ελένη Παττακού, σημαντικό, να μην χαθεί ένα μέρος της μνήμης των ανθρώπων.
Το καταφέρνει αυτό με την ίδια δύναμη και ενέργεια που συμβάλλουν, παρά κάποιο φαινομενικό διαχωρισμό, στην ενότητα αυτής της έκθεσης.

Πρόκειται γιά ένα έργο εκτελεσμένο με σεβασμό στην κλασσική παράδοση ( όσον αφορά το θέμα, την σύνθεση, τον χρωματισμό και την τεχνική), δεν αγνοεί όμως τίποτα από καινοτομίες και μοντερνισμό.
"Ροζ εργοστάσιο" και "μπλε δεξαμενή": η Ελένη μας λέει ότι αυτός ο μοντερνισμός μπορεί επίσης να είναι ωραίος.

Ζαν Μαρί Λεμαίρ, Επιμελητής Εκθέσεων

ΟΙ ΝΕΟΙ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΙ ΝΑΟΙ (διαφορετικοί χώροι λατρείας)

Πιθανώς, όταν η Ελένη Παττακού αποτυπώνει με ποίηση την ατμόσφαιρα, το γιγάντιο μέγεθος, το παιχνίδισμα και τις αντιθέσεις του φωτός, αλλά και τον φόβο που γεννιέται από το επιβλητικό θέαμα των νέων καθεδρικών ναών, μπορεί και χάρις σ'αυτήν την "δάντεια" όραση, ετούτοι οι ναοί, αντιπρόσωποι των σύγχρονων καιρών μας, να γίνονται διά μαγείας ανθρώπινοι, παρά τα οικολογικά προβλήματα που υποθάλπουν.

Τους βλέπουμε στα περίχωρα κάθε σύγχρονης πολιτείας, να υψώνονται μέσα στα τοπία μας ως φουτουριστική αρχιτεκτονική, όπως φαίνεται εξάλλου να αναδύεται από το λιμάνι Εντουάρ Εριό της Ελένης Παττακού.

Αυτοί οι χώροι που γίνονται απ'τη μιά το καταφύγιο του πνεύματος και της εργασίας του καθενός, για περισσότερη ανεξαρτησία και κινητικότητα πάνω στον μικρό μας πλανήτη, από την άλλη, επιτρέπουν την ανάπτυξη μεταλλαγμένων δαιμονικών ή σωτήριων σπόρων, ανάλογα σε τίνος τη θέση βρισκόμαστε, των ευπόρων ή των πεινασμένων.

Τέτοια στοιχεία συνυπάρχουν στην ζωγραφική προσέγγιση της Ελένης Παττακού. Νάναι άραγες παρά την θέλησή της ;

Σε γενικές γραμμές, αυτή μοιάζει να είναι η προσωποποίηση της μαγείας, που βγαίνει από την πράξη της απόλυτης, αυθεντικής δημιουργίας. Οι ναοί ετούτοι, είναι οι νέοι χώροι μιάς θρησκείας όπου λατρεύεται η αιώνια φλόγα που καίει πάνω από τα τεράστια μεταλλικά φουγάρα, αναγγέλοντας στα πλήθη την εφήμερη εξουσία τους, μια κι η ενέργεια του μαύρου χρυσού είναι υπό εξαφάνιση.

Ένα ευχαριστώ για την Ελένη, που αποθανάτισε στο έργο της, με δύναμη και ευαισθησία, αυτό που λίγοι ζωγράφοι τόλμησαν να αναλάβουν.

ΠΩΣ ΗτΑΝ ΠΡΑΣΙΝΗ ΦΡΕΣΚΟΒΑΜΜΕΝΗ
και στη συνέχεια
KΑΛΩΣΟΡΙΣΑΤΕ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΜΝΗΜΗ
ΕΝΟΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΤΟΠΙΟΥ !

Εδώ ο καθένας είναι ελεύθερος να μην αιχμαλωτιστεί στην όραση κάποιου άλλου, ούτε κάν στην δική του προσωπική όραση
... Και εφόσον σήμερα η φύση της τέχνης έγινε αβέβαιη, ή τουλάχιστον διφορούμενη σε σημείο που κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα τι είναι - ή τι δεν είναι! - ένα έργο τέχνης και για να επανέλθω στον Βιντκενστάιν, όταν προτείνει να υποκαταστήσουμε στο νόημα που μεταφέρουν οι αμετάβλητες και αιώνιες ιδέες ουσίας και ταύτισης, κάποιες "ταξικές ομοιότητες..." [φιλοσοφικές αναζητήσεις, παραγρ. 67], υπόδειξη λιγότερο φιλόδοξη αλλά με τόσα κοινά σημεία και ιδιαίτερα χρήσιμη όταν βρισκόμαστε ανάμεσα στους πίνακες της Ελένης και την Ιστορία...

...ε! λοιπόν ας ξαναέρθουμε στα δικά μας ! Τι κρύβεται πίσω από τούτη τη δουλειά ; Κάτι το εξαιρετικά εκρηκτικό βγαίνει μέσα από ένα μίγμα χρωμάτων κυρίως ψυχρών παρά ζωηρών, μέσα σ'αυτό το δήθεν διακοσμητικό τοπίο της κοιλάδας της πετροχημείας, φωλιάζει κάτι σε εμβρυακή κατάσταση, κάτι το περιπλανώμενο και εκκωλαπτόμενο συγχρόνως, που φαίνεται να υπονοείται πίσω από ένα περίεργο "σιδερένιο προσωπείο", μέσα στο σκηνικό έντασης κάθε έργου, που δεν ζητεί τίποτε άλλο απ'το να ανεβεί σε πίεση και να περάσει στην πράξη λύτρωσης. Η δυναμική του κάθε έργου, έτσι όπως αποδίδεται από τον καλλιτέχνη, συμμετέχει λόγω της αμφισημείας του - "Ιερό τέρας" ή "Μινώταυρος", όπως το πάρει κανείς - στην δραματική ατμόσφαιρα του βιομηχανικού τοπίου.

Έτσι λοιπόν σ'αυτό το παράξενο και έρημο από κάθε ύπαρξη συνεχόμενο τοπίο, από το αμαξοστάσιο του "Σιδηροδρόμου", που συνορεύει με μιά "Ακρόπολη"* ιδιαίτερα ήρεμη και γαλήνια, όπως εξάλλου είναι όλες οι ακροπόλεις, κυρίως οι πιό φιλοσοφικές ! φίσκα μέχρι το λαιμό, όπως ξέρουμε από μπαρούτι και εκρηκτικά, μόνιμα έτοιμες να κάνουν τους "Τοίχους" - τείχη- σκόνη, ή να σας σκάσουν κατάμουτρα στην πρώτη ευκαιρία...

Στους πίνακες της Ελένης υπάρχει κάτι από κείνα τα πρωινά που προηγούνται της καταιγίδας, έτοιμα(οι) να ξεχυλίσουν στο δευτερόλεπτο που ακολουθεί: Τι σόι σκαρί ξεκινά να βγει από τούτον τον "Κόλπο", ή τούτο το "Λιμάνι ;
...μα η επανάσταση βεβαίως !

Και ενώ ο Διογένης ο κυνικός συνεχίζει, μέρα μεσημέρι, να φωτίζει την Αγορά με το μαγικό του φανάρι, αυτό που εφευρίσκει ανθρώπους, η "Νυχτερινή περίπολος" του Ρέμπραντ, που έγινε "Ημερήσια περίπολος", μετά το τελευταίο της φρεσκάρισμα, συνεχίζει ατάραχα να περιφέρεται εν μέσω ολόκληρης της ιστορίας της τέχνης, τραβώντας τον δικό της περιπολικό δρόμο, σαν να μην άλλαξε τίποτα, περιστοιχισμένη από μιά στυγνή συμμορία υπερσύγχρονων έξαλλων κριτικών τέχνης και "αδίκως" καταδικασμένων να βλέπουν συνεχώς μπροστά τους, πιστό το δικό τους αντίγραφο, εις τους αιώνες των αιώνων...

*(H Ακρόπολη των Αθηνών που χρησιμοποιήθηκε επίσης ως πυριτιδαποθήκη, αλλά και ως " καταφύγιο αναχαίτησης" για τους επαναστατημένους Έλληνες, κλεισμένους πίσω από τα τείχη της κατά την διάρκεια του μεγάλου απελευθερωτικού αγώνα του 1821, έσκασε απότομα στά γέλια, σε μιά τελευταία επίθεση κλπ.)

Γιώργος Χασομέρης